Uit: Harlinger Courant, 16 juni 1961 |
Gegevens uit bronnen worden zorgvuldig overgenomen, maar lees- en typfouten zijn onvermijdelijk. Gegevens die niet in de bron staan maar door mij zijn aangevuld op basis van andere bronnen of andere gegevens uit dezelfde bron, zijn voorzien van een *. Gegevens die door mij aangepast of geïnterpreteerd zijn, zijn zoveel mogelijk voorzien van een verduidelijkende toelichting tussen [ ]. Bij het overnemen van eigennamen is de originele spelling gehandhaafd. Soms is echter te voorzien dat een kennelijke schrijf- of spelfout in de bron een probleem zal geven bij het zoeken naar een eigennaam of bij het maken van een alfabetische index. In zo'n geval is de juiste of meest voorkomende spelling van een eigennaam aangehouden, met toevoeging van een toelichting tussen [ ]. Bij het overnemen van plaatsnamen, straatnamen en beroepen die in alfabetische indexen terecht komen is voor zover mogelijk de moderne spelling aangehouden, om het zoeken te vereenvoudigen. Mogelijk staat in een bron bijvoorbeeld Doccum, terwijl op deze website Dokkum staat. Zo wordt een glaesemaecker een glasmaker. Die spelling is voor het doel van deze website (het ontsluiten van bronnen, niet het transcriberen van bronnen) niet belangrijk. |
door: S. Wielinga
Met het oog op deze geheel nieuwe kijk op de geschiedenis van Harlingen mijnerzijds, beperk ik hier mijn verzameling loupewaarnemingen.
Was Harlingen in zijn tijd wat zuiniger geweest op zijn prachtige poorten, welk een uitzonderlijke stad, nu zelfs nog geprezen, zou het geweest zijn. Maar de hamer en de beitel deden hun vernielend werk.
Naar wat ik over kaarten heb gelezen, werden deze in het verleden uitsluitend op grote schaal getekend. Denk over het tekenen van kaarten in het verleden niet gering, zelfs de gevels van bijzondere gebouwen werden weergegeven. Grote oorspronkelijke kaarten waren kunstwerken. Ze eisten, naast nauwkeurig tekenen met lineaal en trekpen, ook kennis van driehoeksmeting. Wat we thans bezitten aan kaarten zijn voor meer dan 99% verkleiningen van grote kaarten, die soms afmetingen van 2 x 1.80 m hadden en tot wandversieringen dienden. Deze nog bestaande verkleinde afdrukken laten hun meeste bijzonderheden eerst los als men ze met een loupe bekijkt en dan soms nog onvoldoende.
Oudtijds droegen 2 straten de naam 'Lanen'
Wat nu Herenknechtenkamerstraat is, heette plm. 1650 óók 'Lanen'. Hieruit blijkt duidelijk, dat Simon Stijl en schrijver de heer Poort, zich vergissen, als ze de 'heren' (mooie heren!) van 't z.g. 'Kasteel' naast het Blockhuis: deze straat 'Herenknechtekamerstraat' noemden, een vijver lieten aanleggen en boompjes lieten planten op de Lanen. De vijver kan men in het vrije veld vinden op de kaart van J. van Deventer en de naam 'Lanen', wat nu nog de naam 'Lanen' is en op bovengenoemde kaart van de grote schrijver, arts en dichter kan men z'n vondst, want dat was het in zijn tijd, begrijpen, om de envoudige reden, dat hij niet bekend was met de kaart van J. van Deventer (eerst in deze eeuw in het archief te Madrid gevonden en aldaar gereproduceerd).
Ik vond het een aannemelijk wetenschappelijke verklaring en vond het aardig deze ook voor de bewoners van die straat te gaan publiceren en omdat ze mij zo wetenschappelijk voorkwam met het oog op de wording en groei van Harlingen.
Door het vinden van het feit, dat de Herenknechtenkamerstraat vroeger ook Lanen heette, ben ik van mening veranderd
Dit feit toch toont aan dat die langademige naam niet dateert uit de gruweltijd van 1498 tot 1520 maar van later datum is (toen Harlingen een buitengewoon rijke stad werd en de 'heren' er gehuwde knechten op na hielden, 1600-1700.
De steegjes, de Lanen en de wegjes achter de Voorstraat werden grotendeels opgeruimd. De vroegere eenvoudige woningen aan de Voorstraat werden herenhuizen, dieper, hoger, met tuinen.
Dat de Herenknechtenkamerstraat eertijds ook 'Lanen' heette toont aan dat men daar een zelfde geval had, nl. ook Lanen, wegen over het veld en langs sloten.
Latere kaarten spreken dan ook met een verzamelnaam van Vijverbuurten, omdat ze dicht bij de Vijver in het open veld (J. van Deventer) lagen.
Nog moet mij van het hart de vraag, hoe komt de heer Poort er toe, de kasteelheren zulke fraaie zaken te laten doen, waar hij zelf de dichtgemetselde zellen heeft gezien, waarin ze hun gevangenen lieten verhongeren. Lees een uitvoerige geschiedenis, hoe de Saksische hertogen in het geheim benden naar Friesland zonden, om dit rijp te maken voor hun overheersing. Ze vreesden 'Het Vrije Friesland', dat zich aaneen zou sluiten, als men het leenstelsel in zou willen voeren.
Met het oog op de tegenwoordige stand van de fotografie en de meer gemakkelijke wijze van reproduktie in de bladen, zou ik een plan naar voren willen brengen.
Het bestuur van een of ander lichaam, bijv. 'Het Museum', benoeme een commissie van drie leden, waarvan men weet, dat ze kennis en belangstelling hebben voor de geschiedenis van het oude Harlingen. Deze commissie zou kunnen vaststellen, welke delen van Harlingen in aanmerking komen, om te worden gefotografeerd, met het oog op de wording en de geschiedenis van Harlingen. Daar zijn ook van belang eventueel nog bestaande grote, oorspronkelijke kaarten van Harlingen, voorts bestaande afdrukken van kaarten, verkleiningen, bestaande prenten of schilderijen, die Harlingen afbeelden. Boven heb ik al veel genoemd, wat men alleen opmerkt, als men een loupe gebruikt. De fotokunst is in staat van de nietigste opnamen vergrotingen te maken, die gereproduceerd op een scherm vele geheimen van Harlingen duidelijk maken, zie bijv. de verschillende plaatsing van de leeuwen, pijpen en poorten van vroeger enz.
Een en ander vertegenwoordigt 'n enorme hoeveelheid arbeid en eist veel kennis en onderzoek, maar zo krijg men dan ook een interessant geheel, dat bij nieuwe ontdekkingen steeds kan worden aangevuld en blijvend op het scherm vertoond kan worden en aangevuld worden met een tekst die van kennis getuigt. Een veel omvattend plan, dat nogal wat kosten meebrengt, maar dan ook blijvende waarde heeft.
(wordt vervolgd)
Met het oog op deze geheel nieuwe kijk op de geschiedenis van Harlingen mijnerzijds, beperk ik hier mijn verzameling loupewaarnemingen.
Was Harlingen in zijn tijd wat zuiniger geweest op zijn prachtige poorten, welk een uitzonderlijke stad, nu zelfs nog geprezen, zou het geweest zijn. Maar de hamer en de beitel deden hun vernielend werk.
Naar wat ik over kaarten heb gelezen, werden deze in het verleden uitsluitend op grote schaal getekend. Denk over het tekenen van kaarten in het verleden niet gering, zelfs de gevels van bijzondere gebouwen werden weergegeven. Grote oorspronkelijke kaarten waren kunstwerken. Ze eisten, naast nauwkeurig tekenen met lineaal en trekpen, ook kennis van driehoeksmeting. Wat we thans bezitten aan kaarten zijn voor meer dan 99% verkleiningen van grote kaarten, die soms afmetingen van 2 x 1.80 m hadden en tot wandversieringen dienden. Deze nog bestaande verkleinde afdrukken laten hun meeste bijzonderheden eerst los als men ze met een loupe bekijkt en dan soms nog onvoldoende.
Oudtijds droegen 2 straten de naam 'Lanen'
Wat nu Herenknechtenkamerstraat is, heette plm. 1650 óók 'Lanen'. Hieruit blijkt duidelijk, dat Simon Stijl en schrijver de heer Poort, zich vergissen, als ze de 'heren' (mooie heren!) van 't z.g. 'Kasteel' naast het Blockhuis: deze straat 'Herenknechtekamerstraat' noemden, een vijver lieten aanleggen en boompjes lieten planten op de Lanen. De vijver kan men in het vrije veld vinden op de kaart van J. van Deventer en de naam 'Lanen', wat nu nog de naam 'Lanen' is en op bovengenoemde kaart van de grote schrijver, arts en dichter kan men z'n vondst, want dat was het in zijn tijd, begrijpen, om de envoudige reden, dat hij niet bekend was met de kaart van J. van Deventer (eerst in deze eeuw in het archief te Madrid gevonden en aldaar gereproduceerd).
Ik vond het een aannemelijk wetenschappelijke verklaring en vond het aardig deze ook voor de bewoners van die straat te gaan publiceren en omdat ze mij zo wetenschappelijk voorkwam met het oog op de wording en groei van Harlingen.
Door het vinden van het feit, dat de Herenknechtenkamerstraat vroeger ook Lanen heette, ben ik van mening veranderd
Dit feit toch toont aan dat die langademige naam niet dateert uit de gruweltijd van 1498 tot 1520 maar van later datum is (toen Harlingen een buitengewoon rijke stad werd en de 'heren' er gehuwde knechten op na hielden, 1600-1700.
De steegjes, de Lanen en de wegjes achter de Voorstraat werden grotendeels opgeruimd. De vroegere eenvoudige woningen aan de Voorstraat werden herenhuizen, dieper, hoger, met tuinen.
Dat de Herenknechtenkamerstraat eertijds ook 'Lanen' heette toont aan dat men daar een zelfde geval had, nl. ook Lanen, wegen over het veld en langs sloten.
Latere kaarten spreken dan ook met een verzamelnaam van Vijverbuurten, omdat ze dicht bij de Vijver in het open veld (J. van Deventer) lagen.
Nog moet mij van het hart de vraag, hoe komt de heer Poort er toe, de kasteelheren zulke fraaie zaken te laten doen, waar hij zelf de dichtgemetselde zellen heeft gezien, waarin ze hun gevangenen lieten verhongeren. Lees een uitvoerige geschiedenis, hoe de Saksische hertogen in het geheim benden naar Friesland zonden, om dit rijp te maken voor hun overheersing. Ze vreesden 'Het Vrije Friesland', dat zich aaneen zou sluiten, als men het leenstelsel in zou willen voeren.
Met het oog op de tegenwoordige stand van de fotografie en de meer gemakkelijke wijze van reproduktie in de bladen, zou ik een plan naar voren willen brengen.
Het bestuur van een of ander lichaam, bijv. 'Het Museum', benoeme een commissie van drie leden, waarvan men weet, dat ze kennis en belangstelling hebben voor de geschiedenis van het oude Harlingen. Deze commissie zou kunnen vaststellen, welke delen van Harlingen in aanmerking komen, om te worden gefotografeerd, met het oog op de wording en de geschiedenis van Harlingen. Daar zijn ook van belang eventueel nog bestaande grote, oorspronkelijke kaarten van Harlingen, voorts bestaande afdrukken van kaarten, verkleiningen, bestaande prenten of schilderijen, die Harlingen afbeelden. Boven heb ik al veel genoemd, wat men alleen opmerkt, als men een loupe gebruikt. De fotokunst is in staat van de nietigste opnamen vergrotingen te maken, die gereproduceerd op een scherm vele geheimen van Harlingen duidelijk maken, zie bijv. de verschillende plaatsing van de leeuwen, pijpen en poorten van vroeger enz.
Een en ander vertegenwoordigt 'n enorme hoeveelheid arbeid en eist veel kennis en onderzoek, maar zo krijg men dan ook een interessant geheel, dat bij nieuwe ontdekkingen steeds kan worden aangevuld en blijvend op het scherm vertoond kan worden en aangevuld worden met een tekst die van kennis getuigt. Een veel omvattend plan, dat nogal wat kosten meebrengt, maar dan ook blijvende waarde heeft.
(wordt vervolgd)