Harlingen, proclamaties door de Werkgroep Archiefonderzoek

Van september 2012 tot oktober 2020 zijn leden van de Werkgroep Archiefonderzoek, een werkgroep van de Vereniging Oud Harlingen, bezig geweest met het overnemen van de belangrijkste gegevens uit de 42 Proclamatieboeken van Harlingen. In deze boeken staan de verkopen van onroerend goed beschreven zoals die plaatsvonden van 1597 tot 1811. Het deel van 1606-1611 is helaas niet bewaard gebleven. De vereniging Freonen fan de Argyven yn Fryslân (FAF) heeft hiervoor welwillend de dertienduizend foto's van deze proclamatieboeken beschikbaar gesteld. We zijn ze dankbaar. Na twee en een half jaar waren zo'n zesduizend akten verwerkt. Na vier jaar waren dat er meer dan negenduizend, en na zes jaar was dat opgelopen tot over de vijftienduizend. In oktober 2020 zijn de laatste van de 18080 akten ingeleverd.

De verkopen die al aan een bepaald adres zijn toegeschreven zijn ook zichtbaar via 'Huizen -> Zoek je huis'. In onderstaande lijsten is dat adres ook zichtbaar. Een groen adres geeft aan dat het adres vrij zeker juist is. Bij niet groene adressen is dat minder zeker, maar het is hopelijk toch minstens in de buurt. Zoals altijd zijn de kolommen te sorteren door op de kolomkop te klikken, boven de tabel kan snel naar de juiste letters of de juiste pagina worden gesprongen, en door op een adres te klikken verschijnt de pagina met alle bekende gegevens van dat adres.

De verkoop van een huis moest mondeling worden aangekondigd zodat iedereen die er kennis van wilde nemen, dat kon. Dit aankondigen gebeurde driemaal voor het stadhuis en driemaal in de kerk, steeds met tussenpozen van een week of soms wat langer. De datums werden aangetekend op de betreffende proclamatie. Je kon bezwaar maken als je familielid of naastligger van de verkoper was, je had dan namelijk het recht van eerste koop, het zogenoemde niaar-recht (elders ook wel naasting geheten). Uiteraard moest je wel evenveel of meer bieden en eventueel gemaakte kosten vergoeden.

Omdat het kadaster nog niet bestond werd een systeem gebruikt om panden aan te duiden, dat werkte met straatnamen en naastliggers. Een pand stond aan de noordkant van de Noorderhaven en werd dan bijvoorbeeld in de proclamatie aangeduid als 'ten oosten marten bos, ten zuiden de noorderhaven, ten westen de zeepziederstraat en ten noorden sikko ijzenbeek'. Belangstellenden konden dan precies weten om welk pand het ging en het was wettelijk voldoende dichtgetimmerd om verwarring te voorkomen. In de onderstaande gegevens kunnen personen dus als koper of verkoper vermeld staan, maar ook als naastligger ten noorden, oosten, westen of zuiden.

Het gaat samen om ongeveer 18.000 proclamaties en daarmee is het een zeer rijke bron van gegevens over huizen, bewoners, huizenbezit, staduitleg, ambachten, industrie en welvaart over een periode van meer dan 200 jaar. De kopers uit alle Harlingen proclamaties zijn ooit eens overgenomen, maar de proclamaties bevatten nog veel meer informatie. Met enige regelmaat kom je huisnamen tegen, verdwenen straatnamen, opmerkingen over nieuw gebouwde huizen, ledige plaatsen, kortom een schat aan informatie. Bovendien staan vrijwel altijd de verkopers vermeld, de naastliggers (huisnummers waren er nog niet tot omstreeks 1715) en de verkoopprijzen.

Een voorbeeld van de tekst van een proclamatie kun je hier zien.

Zoals ook in bovenstaand voorbeeld staat vrijwel altijd onderaan de proclamatie: 'Breder de coopbrief van ........', d.w.z. dat er een koopbrief was waarin de ultieme uitgebreide beschrijving van het te verkopen goed en de precieze verkoopvoorwaarden waren vastgelegd. De koopbrieven van Harlingen zijn niet bewaard gebleven, maar de proclamatieboeken vormen een goede kopie.

De verkopen van huizen werden vaak per aanplakbiljet bekend gemaakt om zoveel mogelijk geïnteresserden te trekken. Een afbeelding en de tekst van zo'n aanplakbiljet kun je hier zien, deze is van het pand Noorderhaven 109.